Co grozi za zniesławienie lub naruszenie dóbr osobistych to pytanie, na które odpowiedź można znaleźć w przepisach kodeksu cywilnego oraz kodeksu karnego, a także w orzecznictwie sądów powszechnych.
Pojęcie zniesławienia i dóbr osobistych
Pod pojęciem zniesławienia kryje się każde działanie prowadzące do pomówienia o postępowanie, które może poniżyć daną osobę w opinii publicznej lub narazić ją na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub działalności. Z kolei dobra osobiste to niemajątkowe wartości człowieka, takie jak: zdrowie, wolność, cześć, nienaruszalność twierdzy prywatnej (intymności), wizerunek czy prawo do dobrego imienia. Ich ochrona wynika z art. 23 i 24 kodeksu cywilnego, który przewiduje roszczenia, jeżeli zostaną one naruszone lub zagrożone.
Zakres ochrony dóbr osobistych
- Zdrowie psychiczne i fizyczne;
- Cześć i godność osobista;
- Prywatność korespondencji i życia rodzinnego;
- Prawo do wizerunku;
- Prawo do dobrego imienia.
Przy ocenie, czy doszło do naruszenia danego dobra, sąd bierze pod uwagę stopień intensywności ingerencji, skutki społeczne oraz ewentualne przeprosiny lub sprostowanie.
Odpowiedzialność cywilna i sankcje
Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone wskutek zniesławienia lub innej formy obrazy, może dochodzić ochrony na drodze cywilnej. Podstawowymi roszczeniami są:
- zaniechanie działania naruszającego dobra osobiste;
- usunięcie skutków naruszenia przez opublikowanie przeprosin lub sprostowania;
- zadośćuczynienie pieniężne;
- kompensację za doznaną krzywdę niematerialną lub moralną.
Wysokość zadośćuczynienia zależy od wielu czynników, w tym intensywności naruszenia, stopnia winy sprawcy oraz okoliczności towarzyszących (np. skala rozpowszechnienia pomówień). Sąd może także zasądzić zwrot kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Przykładowe orzecznictwo
W wyroku Sądu Najwyższego z 2015 roku (sygn. akt I CSK 137/14) podkreślono, że upowszechnienie fałszywej informacji w internecie może rodzić odpowiedzialność cywilną w pełnym zakresie, a brak sprostowania po wezwaniu pokrzywdzonego zwiększa kwotę zadośćuczynienia.
Odpowiedzialność karna oraz procedura
W przypadku zniesławienia, uregulowanego w art. 212 kodeksu karnego, grozi kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do roku (w przypadku szczególnej szkodliwości czynu). Odpowiedzialność karna ma charakter odpowiedzialności karnej indywidualnej, wymaga więc wykazania winy sprawcy.
Warunki wszczęcia postępowania
- zgłoszenie przestępstwa przez pokrzywdzonego (skarga musi być wniesiona w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym pokrzywdzony dowiedział się o przestępstwie);
- zawiadomienie organów ścigania – policji lub prokuratury;
- przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, w tym gromadzenie dowodów (np. świadkowie, dokumentacja elektroniczna);
- wydanie aktu oskarżenia przez prokuraturę lub warunkowe umorzenie postępowania.
Postępowanie karne może się zakończyć wyrokiem skazującym lub warunkowym umorzeniem, co nie wyklucza równoległego postępowania cywilnego. W przypadku skazania sąd może orzec również obowiązek publikacji wyroku w prasie lub portalach internetowych.
Praktyczne aspekty ochrony dóbr osobistych
Dla osób, które doznały naruszenia, kluczowe jest szybkie podjęcie działań. Pierwszym krokiem powinno być wezwanie sprawcy do zaprzestania naruszenia oraz opublikowania przeprosin lub sprostowania. Tzw. wezwanie przedsądowe zwiększa szansę na polubowne załatwienie sprawy i minimalizuje koszty.
W przypadku mediów społecznościowych warto zgłosić naruszenie administracji portalu, co często skutkuje usunięciem szkalujących treści. Jednocześnie należy gromadzić dowody: zrzuty ekranu, linki, dane świadków. Przygotowana dokumentacja ułatwi zarówno dochodzenie sankcji cywilnych, jak i dowodzenie winy w postępowaniu karnym.
Rola prawników i mediatorów
Specjaliści z zakresu prawa cywilnego i karnego mogą pomóc w przygotowaniu pozwu, skargi czy skargi na warunkowe umorzenie. Coraz częściej strony korzystają też z mediacji jako formy alternatywnego rozwiązywania sporów. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie porozumienia, w tym zawarcie ugody opiewającej na określoną sumę tytułem zadośćuczynienia oraz zobowiązanie do przeprosin.
Skuteczne dochodzenie praw wymaga znajomości przepisów, jak również orzecznictwa, które niejeden raz potwierdziło, że naruszenie dóbr osobistych bez reakcji prowadzi do trwałego uszczerbku na renomie osoby pokrzywdzonej, a wyroki sądów mogą stanowić cenne narzędzie naprawcze.
