Co to jest podatek PIT, CIT i VAT – proste wyjaśnienie: poniższy artykuł przybliża podstawowe zasady funkcjonowania trzech najważniejszych podatków w Polsce.
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
Podatek dochodowy od osób fizycznych, znany powszechnie jako PIT, to danina nakładana na dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne zarówno w związku z pracą, jak i prowadzeniem działalności gospodarczej czy innymi przychodami. PIT ma charakter progresywny, co oznacza, że stawka wzrasta wraz z wysokością dochodu. W 2024 roku obowiązują dwie główne stawki: 12% i 32%. Osoby osiągające dochód do 120 000 zł płacą niższą stawkę, natomiast nadwyżka powyżej tego progu jest opodatkowana stawką wyższą.
Formy opodatkowania w PIT
- Skala podatkowa – klasyczna forma, progresywne stawki 12% i 32%;
- Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – uproszczona forma, stawki w zależności od rodzaju działalności od 2% do 17%;
- Liniowy – jednolita stawka 19%, niezależna od wysokości dochodu;
- Karta podatkowa – stała kwota podatku ustalana przez urząd skarbowy.
Obowiązki podatnika PIT
Każda osoba fizyczna, która uzyskała przychód, musi samodzielnie złożyć zeznanie roczne (formularz PIT-36, PIT-36L, PIT-28 lub inny właściwy) do końca kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Do zeznania można dołączyć ulgi (np. na dzieci, rehabilitacyjną) oraz odliczenia (składki ZUS, darowizny). Niezłożenie zeznania lub zaniżenie dochodu skutkuje sankcjami finansowymi i odsetkami za zwłokę.
Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)
CIT to podatek dochodowy od wąskiego kręgu podmiotów – przede wszystkim spółek prawa handlowego, fundacji i stowarzyszeń. Opodatkowaniu podlega dochód uzyskany na terytorium Polski oraz dochód zagraniczny, w odpowiednim zakresie, zgodnie z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Podstawowa i zryczałtowana stawka CIT
- Podstawowa stawka – 19% od dochodu;
- Obniżona stawka – 9% dla małych podatników (przychód < 2 mln euro rocznie) oraz dla nowych podmiotów w pierwszym roku działalności.
Mechanizm rozliczeń CIT
Podatnik składa deklarację CIT-8 do końca trzeciego miesiąca po zakończeniu roku podatkowego (najczęściej do 31 marca). W trakcie roku musi regulować zaliczki na podatek (miesięczne lub kwartalne) i prowadzić księgi rachunkowe. W deklaracji mogą być uwzględnione odliczenia takie jak strata z lat ubiegłych (maksymalnie do 50% straty rocznie przez 5 lat) czy ulgi innowacyjne (np. IP Box).
Podatek od towarów i usług (VAT)
VAT to pośredni podatek konsumpcyjny obciążający wartość dostawy towarów i świadczenia usług. Jego celem jest opodatkowanie finalnej konsumpcji przez ostatecznego nabywcę. Podatek jest pobierany na każdym etapie łańcucha sprzedaży, ale system odliczeń gwarantuje, że ciężar fiskalny ponosi wyłącznie końcowy konsument.
Stawki VAT w Polsce
- 23% – stawka podstawowa;
- 8% i 5% – stawki obniżone (np. usługi gastronomiczne, leki, żywność);
- 0% – eksport towarów, usługi międzynarodowe;
- zwolnienia – usługi medyczne, edukacyjne, finansowe.
Rejestracja i rozliczenia VAT
Podmiot, którego sprzedaż opodatkowana przekroczyła 200 000 zł rocznie, ma obowiązek rejestracji jako podatnik VAT czynny. Po zarejestrowaniu składa deklaracje VAT-7 lub VAT-7K (miesięcznie lub kwartalnie) oraz pliki JPK_VAT. Podstawą wymiaru podatku jest różnica między VAT należnym (od sprzedaży) a VAT naliczonym (z faktur zakupowych). Nadwyżka do zapłaty trafia na konto urzędu skarbowego.
Zasady wspólne i różnice między PIT, CIT i VAT
- Podmiot podatku: PIT – osoby fizyczne; CIT – osoby prawne; VAT – każdy podatnik prowadzący działalność gospodarczą powyżej progu;
- Przedmiot opodatkowania: PIT/CIT – dochód; VAT – konsumpcja (sprzedaż towarów i usług);
- Mechanizm rozliczeń: PIT/CIT – roczne zeznanie; VAT – miesięczne/kwartalne deklaracje z odliczeniami;
- Obowiązek wpłat zaliczek: PIT – na koniec roku (ew. pobór przez płatnika); CIT – zaliczki kwartalne/miesięczne; VAT – miesięczne/kwartalne;
- Sankcje: odsetki za zwłokę, kary pieniężne, odpowiedzialność karna skarbowa.
Zrozumienie różnic i mechanizmów działania podatków PIT, CIT i VAT jest kluczowe zarówno dla osób indywidualnych, jak i przedsiębiorców. Przestrzeganie terminów, właściwe rozliczenia i korzystanie z przysługujących ulg pozwalają na efektywne zarządzanie obciążeniami fiskalnymi oraz uniknięcie sankcji i dodatkowych kosztów.
